ลักษณะทั่วไป

ลักษณะทรงพุ่มของมะฮอกกานีใบใหญ่จะเป็นทรงกระบอก ใช้เวลานานกว่าที่กิ่งก้านจะแผ่พุ่มกว้างออกไป โตเต็มที่จะสูงได้ถึง 15-20เมตร ขนาดของทรงพุ่มกว้างประมาณ 4-6 เมตร ลำต้น เป็นสีน้ำตาลเข้มปนดำ เปลือกลำต้นหยาบ

ส่วนมะฮอกกานีใบเล็ก ทรงพุ่มเป็นวงรีหรือรูปไข่ สวยงามกว่า เส้นผ่านศูนย์กลางของทรงพุ่ม อยู่ที่ประมาณ 5-6เมตร ระยะห่างจากหลุมปลูกถึงตัวบ้านอย่างน้อยๆ ก็ควรจะมีถึง 7 เมตร ต้นมะฮอกกานีใบเล็กโตเต็ม 15-18เมตร เตี้ยกว่ามะฮอกกานีใบใหญ่เล็กน้อย ลำต้นเป็นสีน้ำตาลเข้มปนดำ แต่ผิวเปลือกจะละเอียด เนียนกว่ามะฮอกกานีใบใหญ่

เปลือกสีน้ำตาลอมเทา หนาขรุขระ แตกเป็นร่องตามทางยาวของลำต้น และหลุดลอกออกเป็นสะเก็ดเล็ก ๆใบ เป็นใบประกอบแบบขนนก ออกเวียนสลับ มีใบย่อย 3 - 4 คู่ ออกตรงกันข้ามหรือเยื้องกันเล็กน้อย รูปไข่หรือรูปรี กว้าง 5 - 6 เซนติเมตร ยาว 11 - 17 เซนติเมตร ปลายใบเรียวแหลม โคนใบมนเบี้ยว ขอบใบเรียบแผ่นใบสีเขียวเข้มเป็นมันคล้ายแผ่นหนัง ก้านใบย่อยยาว 0.3 - 0.5 เซนติเมตรดอก สีเหลืองอ่อนหรือเหลืองแกมเขียว ขนาดเล็ก กลิ่นหอมอ่อน ๆ ออกเป็นช่อตามซอกใบและปลายกิ่ง กลีบเลี้ยงสีเขียวอ่อน 5 กลีบ กลีบดอก 5 กลีบ เมื่อบานเต็มที่กว้าง 0.5 - 1.0 เซนติเมตร มีเกสรเพศผู้ 10 อัน ก้านเกสรเชื่อมติดกันเป็นรูปแจกัน สีแดง ก้านเกสรเพศเมียสั้น ยอดเกสรเพศเมียแผ่แบนคล้ายร่มผล ผลเดี่ยวขนาดใหญ่ กลม รูปไข่ ปลายมนเป็นพูตื้น ๆ สีน้ำตาล เปลือกหนาและแข็ง กว้าง 7 - 12 เซนติเมตร ยาว 10 - 16 เซนติเมตร ก้านผลแข็ง เมื่อแก่แตกออกเป็น 5 พู ภายในมีเมล็ดจำนวนมาก เมล็ดแห้งสีน้ำตาล แบนบาง มีปีกบาง ๆ กว้าง 1.0-1.2 เซนติเมตร ยาว 5.0-5.5 เซนติเมตร ปลิวไปตามลมได้

ประโยชน์

เนื้อไม้ทำเครื่องเรือน เครื่องดนตรี และเครื่องใช้อื่น ๆ เปลือกต้นต้มเป็นยาเจริญอาหาร มีแทนนินมาก รสฝาด ใช้เป็นยาสมานแผล ยาแก้ไข้ เนื้อในฝักเป็นยาระบาย เนื้อในเมล็ดมีรสขมมาก ใช้เป็นยาแก้ไข้จับสั่น ไข้พิษ และปวดศีรษะ ใบอ่อนและดอกรับประทานได้ ข้อควรรู้

มะฮอกกานี เป็นต้นไม้ที่พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงโปรดให้นำเข้าจากต่างประเทศในคราวเสด็จประพาสยุโรป และนำไปปลูกครั้งแรกเมื่อ รศ.129 ที่ถนนราชดำเนิน ถนนดำรงรักษ์ ถนนราชดำริ และถนนบริพัตร จังหวัดเพชรบุรี

การดูแลรักษา

มะฮอกกานีเป็นไม้ยืนต้นที่การกินการอยู่ค่อนข้างง่าย ชอบแดดเต็มวัน ดินร่วน ไม่ต้องรดน้ำบ่อย เรื่องโรคแมลงรบกวน มะฮอกกานีใบใหญ่จะมีปัญหาเรื่องหนอนกัดกินใบเล็กๆ น้อยๆ ไม่ได้สร้างปัญหามากนัก ส่วนมะฮอกกานีใบเล็ก ไม่ค่อยมีเรื่องโรคเรื่องแมลงรบกวน

การใช้งานจัดสวน ปลูกประดับ

ทั่วไปแล้ว คนนิยมปลูกมะฮอกกานีไว้ให้ร่มเงา ตามลานจอดรถ ริมถนน หรือปลูกไว้ริมรั้วเอาไว้บังสายตาคนภายนอก ช่วยให้บ้านดูร่มรื่น สามารถปลูกเดี่ยวๆ ต้นเดียวก็ได้หรือจะปลูกเป็นแถว เป็นแนวไปตามแนวรั้ว กำแพง ถนน โดยเว้นระยะห่างประมาณ 6-8เมตร ระยะห่างที่ใกล้มากที่สุดระหว่างต้นไม่ควรน้อยกว่า 4เมตร เพื่อความสวยงาม ทรงพุ่มจะไม่ยื่นมาเกยกัน