อิเหนารู้จักกันในอีกชื่อหนึ่งว่านิทานปันหยีมีต้นกำเนิดมาจากชวา เล่าถึงเรื่องราวและวีรกรรมของกษัตริย์ชวาโบราณ ผสมปนเปเข้ากับเรื่องความรัก ความผิดหวัง การศึกสงคราม และอีกหลายอรรถรส ปรากฏในรูปของวรรณคดีที่แพร่หลายมายาวนานในดินแดนชวาและมลายู สันนิษฐานกันว่าอิเหนาหรือนิทานปันหยีแพร่เข้ามาในแผ่นดินไทยเมื่อครั้งสมัยปลายอยุธยา โดยเชื่อกันว่า พระราชธิดาในสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ คือ เจ้าฟ้าหญิงกุณฑล และเจ้าฟ้าหญิงมงกุฎ ทรงได้นางข้าหลวงมาจากปัตตานี นางข้าหลวงคนนี้ได้เล่านิทานปันหยีหรือเรื่องอิเหนาของชวาถวาย เจ้าฟ้าหญิงกุณฑลทรงนำเค้าเรื่องมาแต่งเป็นบทละครเรื่องดาหลัง (อิเหนาใหญ่) ส่วนเจ้าฟ้ามงกุฎทรงแต่งเรื่องอิเหนา (อิเหนาเล็ก) ทำให้นิทานปันหยีในประเทศไทยมี 2 เรื่อง นับแต่นั้นมาปันหยี สะมิหรังที่แปลนี้ ต้นฉบับเก่าเป็นหนังสือภาษาชวา เก็บไว้ที่ห้องสมุดของสมาคมศิลปวิทยาเมืองปัตตาเวีย ส่วนฉบับที่ได้มาแปลนี้ เป็นภาษามลายู แปลจากต้นฉบับชวานั้นอีกชั้นหนึ่ง คำสะมิหรังแปลว่า แปลงหรือปลอมตัว คือว่าปันหยีแปลง คำนี้มีอีกนัยหนึ่งว่ามิสาหรังซึ่งเตือนให้นึกถึงหนังสืออิเหนาของเราซึ่งออกชื่อปันหยีว่ามิสาระปันหยีสุกาหราจะอย่างไรก็ตามเมื่ออ่านไปแล้วย่อมตระหนักว่า มีเค้าที่จะลงรอยกับเรื่องอิเหนาของเรา แต่ในกระบวนชื่อเมือง ชื่อคนและวงศ์วารบ้างเท่านั้น ว่าโดยเนื้อเรื่องแล้วต่างกันมากอยู่ จะเทียบกับอิเหนาใหญ่หรืออิเหนาเล็กก็ไม่ตรงกันทั้งนั้น ส่วนที่แตกต่างกันมากน้อยเพียงไร ให้ผู้อ่านพิจารณาเอง...